Onderwerp "psychologisch onderzoek"
Hersenen of gevoelens?
Een paar dagen geleden stond in de Volkskrant een opiniestuk over het ontbreken van resultaten uit hersenonderzoek om mentale klachten te verlichten. Ik was blij eens iets te lezen wat niet kritiekloos hersenonderzoek ondersteunt. Ik denk namelijk dat mentale problemen beter met inzicht in gevoelens, en het verwerken van gevoelens opgelost kunnen worden.
Ik sta ook tamelijk kritisch tegenover de maatschappelijke tendens om allerlei gevoelens niet te benoemen, maar in plaats daarvan te verwijzen naar dingen die in de hersenen zouden gebeuren. Het spreken over “gelukshormonen”, over verslaving aan “endorfines die vrijkomen in de hersenen”, het “beloningscentrum dat een rol speelt in verslavingen”.
Mijn indruk is dat de toenemende kennis over de hersenen vooral leidt tot meer afstand tot gevoelens. Mensen raken erdoor van zichzelf vervreemd, doordat ze gevoelens niet meer als zodanig benoemen en er daardoor ook niet zoveel aandacht meer aan geven. Behalve dat er allerlei pillen ontwikkeld kunnen worden (die dan slechts in beperkte mate blijken te helpen), lijkt het er niet op dat hersenonderzoek tot veel verbetering van mentale gezondheid leidt.
In mijn jonge jaren was het mode om over “adrenaline” te spreken, alsof het een bepaald gevoel betrof. De energie die je hebt in een leuke, maar ietwat onveilige situatie. Het gebruik van die term vermijdt eigenlijk het woord “angst”, want dat is natuurlijk wat je voelt in een onveilige situatie. Het leuke aan “adrenaline” is dan dat de onveilige situatie voldoende beheersbaar voelt om er bevrediging uit te halen.
De term “gelukshormonen” wordt gebruikt alsof het om een soort drugs gaat, waar je high van wordt. Gaat het hier niet over gevoelens, zoals blijdschap, bevrediging, tevredenheid, iets wat leuk, lekker of fijn is? Wat er in de hersenen gebeurt, onder de motorkap, is naar mijn idee niet zo belangrijk. En iets doen wat je bevrediging geeft is echt wat anders als een joint roken of coke snuiven. Zelfs als die behoeftebevrediging slecht is voor andere behoeften die je hebt.
Mensen zien als object
In het artikel "Men really do see half naked women as 'objects', scientists claim" vertelt Professor Susan Fiske over onderzoek met "hersenscans" naar reacties van mensen op foto's. Ze merkt op dat mannen, en in het bijzonder "seksistisch" ingestelde mannen, op foto's schaars geklede vrouwen als "objecten" zien, volgens de scans. Volgens diezelfde scans zijn er bij die mannen dan geen "sociale" reacties op mensen (op de foto's).
Nou weet ik niet heel veel van hersenscans, maar wel dat het mogelijk is op dergelijke scans te zien of iemand kijkt naar iets, en bijvoorbeeld of er een speciale interesse in vormen is. Ik vermoed daarom dat het "vrouwen als object zien", zoals hier gemeten, neerkomt op een speciale interesse van de mannen voor vrouwelijke vormen.
Wat mij opvalt, is dat de onderzoekers foto's gebruikten voor dergelijk onderzoek, niet echte mensen. Foto's zijn objecten. Ze gebruikten verder een "hersenscan" apparaat om de mensen die zij onderzochten tot willoos object te reduceren waaraan metingen verricht kunnen worden. Ze lieten de mensen dus niet zichzelf observeren, en observeerden ook niet zelf de mensen, maar lieten een apparaat, een object dus, dat doen.
Als voormalig kunstacademie student fotografie, vraag ik me ook af wat voor foto's dat precies waren. Bij het krantenartikel staat een foto waarvan niet duidelijk is of die gebruikt is in het onderzoek, maar het is wel een typisch voorbeeld. Een schaars geklede vrouw, die kennelijk model en actrice is, toont haar lichaam aan de fotograaf, en haar gezichtsuitdrukking drukt niet echt sociale interactie uit (wat het wel uitdrukt is op dit kleine website formaat niet met zekerheid te zeggen, overigens). Zij maakt zichzelf dus tot object op die foto, en doet dat, gezien haar professies, zeer bewust.
Professionele fotografen hebben door de keuzes die ze maken aanzienlijke controle over hoe een foto overkomt. Mensen die op een bepaalde manier over willen komen op een foto, kunnen daar ook aardig wat controle over hebben. Wat voor foto's hebben de onderzoekers nu precies geselecteerd? Als je foto's aanbiedt waarop mensen als een object getoond worden, is het niet zo'n wonder dat die foto's ook als zodanig gezien worden.
Het artikel heeft het vooral over mannen die vrouwen als object zien. Als ik de foto's in modebladen zie van modellen die op een wat kunstmatige manier over de catwalk lopen, dan vermoed ik overigens dat ook vrouwen vrouwen nogal eens als object zien.
Professor Fiske heeft het over het "dehumaniseren" van vrouwen door mannen die vrouwen als object zien. Nou denk ik dat seksuele gevoelens impliceren dat ze voor een mens zijn (al of niet ingebeeld), en in dat licht lijkt me "dehumaniseren" niet zo'n gelukkige term. Ik denk dat, wanneer mensen anderen zonder "sociale" reacties erbij zien, zoals zij bedoeld, er sprake kan zijn van die ander niet als persoon zien.
In diezelfde lijn zouden we het ook over het depersonaliseren van mensen door wetenschappelijk onderzoekers kunnen hebben. Een hersenscan apparaat gebruiken om metingen aan mensen te kunnen verrichten getuigt nou niet echt van een persoonlijke benadering.
Hersenbeschading en spirituele ervaringen
Volgens het artikel Een tumor achterin de hersenen verwijderen maakt spiritueler, in NRC, laat "onderzoek [...] zien dat spirituele ideeën ontstaan als bepaalde delen van de hersenen niet goed functioneren". Dit suggereert dat spiritualiteit slechts een fout is in de hersenen.
Mijn visie is, dat spiritualiteit vooral te maken heeft met het oplossen van het onbewuste, door dit bewust te maken. Door te onderzoeken wat je nu werkelijk echt en volledig voelt, verdwijnen allerlei onbewuste patronen. Na verloop van tijd treden steeds vaker sprirituele ervaringen op, zoals die in het artikel genoemd worden. Een gevoel van verbinding in een tijdloze onbegrensde ruimte, bijvoorbeeld.
Ik vermoed dat het verwijderen van hersentumoren hersenbeschadigingen tot gevolg heeft, waardoor bepaalde structuren in het onbewuste verdwijnen of inoperabel gemaakt worden. Dit heeft veranderingen in het bewustzijn tot gevolg die vergelijkbaar zijn met het daadwerkelijk oplossen van die onbewuste structuren door ze bewust te maken. Beide hebben met het verwijderen van onderdelen te maken.
Het is begrijpelijk dat wetenschappers of journalisten een dergelijke verklaring over het hoofd zien. Het onbewuste is immers onbewust, en het is bepaald niet gemakkelijk erin door te dringen, laat staan er van bewust te zijn. Het is immers dat van onszelf wat we niet willen weten.
Zijn lange mensen gelukkiger?
Lange mensen leiden 'betere levens' aldus psychologisch onderzoek waarover de BBC bericht. Bij dit onderzoek werd gebruik gemaakt van een vraagmethode, de Cantril-schaal, waarbij van de onderzochte mensen gevraagd werd zich op een sport van een ladder voor te stellen. Op de grond heb je het slechts mogelijke leven, op de bovenste, 10de sport, het best mogelijke leven. Men dient aan te geven op welke sport van een ladder men zich voorstelt.
Nou is een ladder iets dat met hoogte te maken heeft, en lichaamslengte ook. Kwaliteit van leven wordt hier gerelateerd aan hoogte, waardoor er een impliciete suggestie is dat hoger beter is. En dus een grotere lichaamslengte beter is. Voor mij is het daarom de vraag of de onderzoeksmethode wel betrouwbaar is. De gevonden uitkomst dat langere mensen hun leven als 'beter' waarderen wordt al door de vraagstelling gesuggereerd.
Een verklaring die door de verantwoordelijke psycholoog gegeven wordt, is dat je als je nog jong bent, je korter bent dan de mensen om je heen, en dat je macht en autoriteit aan die langere mensen toekent. Deze beelden blijven bestaan in het onbewuste, zodat je op volwassen leeftijd nog altijd het idee hebt dat langere mensen meer macht en autoriteit hebben. Mijn eigen indruk is dat dat inderdaad zo is, maar dat dat idee niet noodzakelijkerwijs standhoud als het geconfronteerd wordt met de werkelijkheid (bijvoorbeeld een lang persoon die een onintelligente indruk blijkt te maken).
De psycholoog denkt nu dat langere mensen zich meer met macht gaan vereenzelvigen, door het omkeren van de objectrelatie. In het artikel van de BBC is hij niet expliciet over hoe dit dan leidt tot een beter gewaardeerd leven, maar ik kan me voorstellen dat machtige mensen hun leven hoger waarderen dan minder machtige mensen. Dit hoeft dus niets met de realiteit te maken te hebben. Je kunt het idee hebben dat je beter bent dan anderen, zonder dat dit enige realiteitswaarde heeft, en een onbewust beeld zal zoiets gemakkelijk bewerkstelligen.
Ook werd er gevonden dat langere mensen meer positieve emoties ervaren, zoals genot en geluk, en kortere mensen meer negatieve emoties, zoals pijn en verdriet.
Aangezien mensen veel gevoel onderdrukken, zou dit een indicatie kunnen zijn van het op grotere schaal onderdrukken van gevoel door langere mensen. Iedereen heeft pijn en verdriet, maar de mate waarin we deze gevoelens toelaten varieert. Kunnen toegeven dat je negatieve gevoelens ervaart is op zich een teken van geestelijke gezondheid.
(Overigens ben ik zelf met 1,90 m redelijk lang.)
Alcohol gebruik
'Jeugd drinkt niet minder als kroeg vroeg sluit', aldus Koninklijke Horeca Nederland. Het is wat zij concluderen uit een onderzoek dat ze deden onder jongeren. Die jongeren werd gevraagd wat zij zouden doen als kroegen eerder zouden sluiten, wat een groot aantal gemeenten wil om het uit de hand lopende alcoholgebruik onder jongeren tegen te gaan. Dit vroeger sluiten komt de horeca kennelijk niet zo goed uit, men vreest natuurlijk omzetverlies.
Een kwart van de jongeren zegt dat zij dan elders gaan drinken, de helft zegt vroeger naar de kroeg te gaan. Of dat ook zal gebeuren is de vraag, want mensen kennen zichzelf nogal eens niet goed genoeg om te weten wat ze echt zullen gaan doen.
Maar het lijkt er erg op dat alcohol in een bepaalde behoefte voorziet, vooral bij jongeren. Kennelijk heeft men alcohol nodig om lol en gezelligheid te hebben. Ik denk dat men vooral meer het gevoel heeft zichzelf te zijn onder invloed van alcohol, en dat dat is waar het werkelijk om gaat. De invloed van het superego wordt minder en men wordt impulsiever. Ook het uitgaan in het midden van de nacht is een manier om je aan de invloed van het superego (geprojecteerd op anderen die van je willen dat je op een bepaalde manier bent) te onttrekken.
Aan dat gebrek aan vermogen jezelf te zijn valt niet zo een, twee, drie wat te doen. Ouders zijn in de afgelopen decennia hun kinderen wel vrijer op gaan voeden, maar er is meer nodig dan dat. Meer jezelf zijn is een kwestie van dieper voelen, en dat is niet makkelijk. Een glas bier aan je mond zetten is veel makkelijker.