Hersenen of gevoelens?
Een paar dagen geleden stond in de Volkskrant een opiniestuk over het ontbreken van resultaten uit hersenonderzoek om mentale klachten te verlichten. Ik was blij eens iets te lezen wat niet kritiekloos hersenonderzoek ondersteunt. Ik denk namelijk dat mentale problemen beter met inzicht in gevoelens, en het verwerken van gevoelens opgelost kunnen worden.
Ik sta ook tamelijk kritisch tegenover de maatschappelijke tendens om allerlei gevoelens niet te benoemen, maar in plaats daarvan te verwijzen naar dingen die in de hersenen zouden gebeuren. Het spreken over “gelukshormonen”, over verslaving aan “endorfines die vrijkomen in de hersenen”, het “beloningscentrum dat een rol speelt in verslavingen”.
Mijn indruk is dat de toenemende kennis over de hersenen vooral leidt tot meer afstand tot gevoelens. Mensen raken erdoor van zichzelf vervreemd, doordat ze gevoelens niet meer als zodanig benoemen en er daardoor ook niet zoveel aandacht meer aan geven. Behalve dat er allerlei pillen ontwikkeld kunnen worden (die dan slechts in beperkte mate blijken te helpen), lijkt het er niet op dat hersenonderzoek tot veel verbetering van mentale gezondheid leidt.
In mijn jonge jaren was het mode om over “adrenaline” te spreken, alsof het een bepaald gevoel betrof. De energie die je hebt in een leuke, maar ietwat onveilige situatie. Het gebruik van die term vermijdt eigenlijk het woord “angst”, want dat is natuurlijk wat je voelt in een onveilige situatie. Het leuke aan “adrenaline” is dan dat de onveilige situatie voldoende beheersbaar voelt om er bevrediging uit te halen.
De term “gelukshormonen” wordt gebruikt alsof het om een soort drugs gaat, waar je high van wordt. Gaat het hier niet over gevoelens, zoals blijdschap, bevrediging, tevredenheid, iets wat leuk, lekker of fijn is? Wat er in de hersenen gebeurt, onder de motorkap, is naar mijn idee niet zo belangrijk. En iets doen wat je bevrediging geeft is echt wat anders als een joint roken of coke snuiven. Zelfs als die behoeftebevrediging slecht is voor andere behoeften die je hebt.
Stilhouden en zitmeditatie
Vorig jaar begon het me op te vallen dat ik, om in slaap te vallen, mijzelf stilhield. Het helpt daarvoor immers niet om actief te zijn. Ik merkte dat als ik overdag slaperig was, daar ook een element van mezelf stilhouden in zat. Ik vroeg me af of dit problematisch was, en ben daarom gevoelens van mijzelf stilhouden, van zowel mijn lichaam als mijn psyche, gaan verwerken. Ik werd daardoor dynamischer, levendiger, kan sneller reageren. Slaperigheid overdag werd er inderdaad wat minder door, zonder dat het in slaap vallen 's avonds minder goed ging.
Langzamerhand zijn me meer situaties op gaan vallen waarin ik mijzelf stilhield (stopte). Bijvoorbeeld als ik verbaasd was, om stil te zitten op een stoel, om me langere tijd te concentreren, of bij angst waarbij vluchten of de situatie aangaan geen optie was (verstarren). Dat stilhouden ging nogal eens samen met het stijfhouden van mijn rug.
Hierbij dacht ik ook terug aan wat ik eerder als problematisch zag aan de zitmeditatie zoals dat bij de Ridhwan School gedaan werd (de Kath-meditatie), dat de aandacht niet zo heel vrij beweegt. Daar komt het lichamelijke stilhouden bij, waarvan ik betwijfel of dat wel zo gezond is. Ik heb fysiotherapeuten horen aanbevelen om al zittend (aan een bureau bijvoorbeeld) je houding te blijven veranderen, of een zit/sta-bureau te gebruiken. Door het stijve zitten kunnen bloedvaten, spieren en zenuwen bekneld raken, wat pijnlijk kan zijn. Jaren geleden heb ik eens een tekst over meditatie gelezen waarin gezegd werd dat pijn door het oncomfortabele zitten erbij hoort. Nu heb ik zelf redelijk wat gevoelens van pijn en mijn reacties daarop verwerkt (bijvoorbeeld om mijn lage rugpijn te verminderen). Maar accepteren dat zitmeditatie pijn geeft lijkt mij slecht voor jezelf zorgen.
Slaperigheid bij zitmeditatie
Net zoals mensen lichaam en geest stilhouden om in slaap te vallen, kun je van soortgelijk stilhouden slaperig worden als je het doet om te mediteren. Slaperigheid is dan ook een veelvoorkomend probleem bij meditatie en de oplossing die men daarvoor vaak aanbeveelt is, om zo rechtop mogelijk te gaan zitten. Ik vraag me af wat voor effect dat dan heeft. Ik verwacht niet dat dat tot een betere doorbloeding van het lichaam leidt (wat een reden zou kunnen zijn voor meer wakkerheid), want je maakt lichamelijke stijfheid alleen maar erger. Ik denk eerder dat er een soort angst voor slaperigheid en het niet goed mediteren ontstaat, als gevolg van druk van de meditatieleraar of van groepsdruk. Ook zal er angst onstaan als gevolg van het lichamelijk oncomfortabel zitten. Die angsten maken dan wakkerder. En of iemand zich bewust ervan is dat het om angst gaat, in plaats van een door positieve motivatie ontstane alertheid, is maar de vraag. Angst is namelijk prima uit het bewustzijn te verdringen.
Stilhouden vs. niet handelen
Ik vraag mij af waar het idee vandaan komt dat het bij meditatie nodig is om stil te zitten. Het vermoeden dat ik daarover heb, is dat dat aan de ene kant voorkomt uit het idee dat je, om te voelen, niet moet handelen. En aan de andere kant, dat het een organisatieprobleem oplost van groepen waarin massaal gemediteerd wordt, zodat men niet afgeleid raakt door wat anderen doen, want die doen namelijk niets. Als je in je eentje mediteert, kan het stil zitten de meditatie-oefening voor jezelf markeren, het maakt je duidelijk dat het mediteren is wat je op dat moment doet.
Dat niet handelen heeft ermee te maken dat, als je niet iets bepaalds doet, er gevoelens uit je verleden opkomen. De meeste mensen reageren daarop met gedachten en fantasieën, in de hoop zo met die gevoelens om te gaan. Je kunt echter ook die gevoelens verwerken, wanneer ze opkomen. Dat is mijn persoonlijke voorkeur. Een kwestie van op de gevoelens focussen totdat ze oplossen (wat niet zo simpel is als het lijkt).
Meditatie gaat, mijns inziens, om het omgaan met wat er in je psyche gebeurt wanneer je niet iets bepaalds doet. Met meditatie roep je die staat opzettelijk op. Nu hoef je niet je lichaam of geest stil te houden om in die staat te komen. Sterker nog, ik geloof niet dat het werkelijk helpt. Je hoeft alleen iets te doen wat weinig aandacht vraagt, zoals wandelen, fietsen, zitten, op bed liggen. Of de afwas doen, bijvoorbeeld. Zonder muziek of telefoon die je afleiden. Het jezelf stilhouden dat al gauw gebeurt bij zitmeditatie, lijkt mij eerder problematisch.
De psychologie van lage rugpijn (2)
Zo'n 8 jaar geleden schreef ik hier over psychologische aspecten van lage rugpijn en hoe ik de rugpijn verminderde door gevoelens ervan te verwerken. Ik dacht toen dat ik voldoende erover uitgevonden had om verder geen last meer van rugpijn te hebben. Helaas bleek dat niet zo te zijn. Ik heb het nog verschillende keren gehad. Telkens weer minder erg, gelukkig. Daarbij vond ik telkens weer meer gevoelens die het veroorzaken, en die ik kon verwerken.
Behalve dat spierspanning in het algemeen veel invloed heeft, is het ook de achterwaartse kanteling van het bekken, zoals ik eerder schreef, die bepalend is. Die kanteling geeft een S-vorm aan de ruggegraat, die, naarmate die geprononceerder is, eerder rugpijn geeft. Er bleken meer gevoelens van invloed hierop dan ik eerder gevonden had. Al die ik gevonden heb, hebben op de een of andere manier te maken met vertrouwen in stabiliteit van je lichaam op de grond.
Lichaamsbalans
Wat mij vooral verraste, was dat gevoelens van lichamelijke (on)balans een duidelijke invloed op de S-vorm van mijn ruggegraat hebben. Die verrassing kwam ook doordat ik me er zelden van bewust was hoe vaak ik niet helemaal in balans ben. Het zijn subtiele gevoelens bij het staan, lopen en trappen op- en afgaan. Of bij het voorover buigen om iets van de grond op te pakken, of bijvoorbeeld je fiets op slot te zetten. Deze kwamen vooral uit de tijd dat ik leerde staan en lopen.
Jaren geleden heb ik, vanwege mijn rugpijn en de S-vorm van mijn ruggegraat, Ceasar-therapie gedaan. Daarbij werd met lichamelijke oefeningen geprobeerd mij zover te krijgen een rechtere lichaamshouding aan te nemen. Dat werkte, maar slechts deels, omdat de onderliggende gevoelens niet aangepakt werden. Wat ik er leerde, is dat als je lichaamshouding rechter wordt, je last van je nek kunt krijgen. Om je hoofd schuin omlaag te hebben om naar beneden te kijken, moet je nek aan de achterkant namelijk meer uitrekken. Ook met achterom kijken is dat zo. Diezelfde pijn in mijn nek kreeg ik nu weer, teken dat het rechter worden van mijn houding vrij aanzienlijk was.
Er zijn balansgevoelens per lichaamshelft en voor het lichaam als geheel. Als je loopt of de trap opgaat, is er bijvoorbeeld telkens een wisselende balans op de linker- en rechtervoet. Als je zit, is er een gevoel over hoe gebalanceerd je hele lichaam is. Deze gevoelens kunnen verwerkt worden, door erop te focussen.
Ik merk dat als mijn lichaam niet in balans is, mijn bekken meer naar achteren kantelt. Dat voelt als een ontbreken van vertrouwen in de relatie van mijn lichaam tot de grond. Door het verwerken van dergelijke gevoelens voel ik dat de S-vorm in mijn ruggegraat rechter wordt en mijn bekken meer in het verlengde van mijn rug en benen voelt.
Vertrouwen in de ondergrond
Als de grond onder je voeten niet stevig aanvoelt, bijvoorbeeld omdat deze blijkt te verschuiven als je je voet ergens neerzet, dan ben je geneigd je van die plek terug te trekken. Dat heeft zijn weerslag op de vorm van de ruggegraat.
Vertrouwen in de plek waar je bent
Dit gevoel lijkt op het vorige, alleen is het voor het hele lichaam, in plaats van per lichaamshelft, en heeft het meer te maken met de situatie als met de kwaliteit van de ondergrond. Dit is bijvoorbeeld het geval als er op de plek waar je bent iets bedreigends gebeurd, je er bijvoorbeeld wordt aangevallen door mens of dier.
Soepelheid van de spieren
De mate waarin je spierpijn krijgt hangt af van hoe soepel je spieren zijn. Nu kun je je spieren vast soepeler maken met lichamelijke oefeningen, maar het is ook mogelijk dat te bewerkstelligen door het verwerken van gevoelens. Zoals ik eerder al schreef, gaat het om een gevoel van droogte in je lichaam. Spieren die niet soepel zijn en gevoelig zijn voor spierpijn, voelen droog aan. Zoals alles wat je kunt voelen, kun je ook gevoelens van lichamelijke droogte verwerken. Pijn in de onderrug zal er niet door weggaan, maar kan wel minder worden.
Vorm van de ruggegraat
Gevoelens van hoe de segmenten van de ruggegraat met elkaar verbonden zijn kunnen ook verwerkt worden. Het gaat dan om bijvoorbeeld het bekkengedeelte, de onder- en bovenrug, de nek. Het kan voelen alsof die niet helemaal goed met elkaar verbonden zijn en verschillende dingen doen. Daardoor voelt het alsof het lichaam niet als één geheel een bepaalde houding aanneemt. Als het lukt dergelijke gevoelens volledig te verwerken, ontstaat er een gevoel van verbinding, een soort stroom, die door de ruggegraat gaat. Met die stroom wordt de het torso ook flexibeler, makkelijker te bewegen.
Rode Essentie in de Diamond Approach
In de beginjaren dat ik bij de Ridhwan School was, werd het concept van "Rode Essentie" besproken. Hiermee werd energie bedoeld die warm aanvoelt. Ik ben gaan twijfelen aan de visie die de school hierop heeft.
Connectie tussen warmte en psychische energie
In een privé-sessie had ik destijds een ervaring dat ik, nadat ik bepaalde gevoelens doorgewerkt had, het warm kreeg. Na het benoemen van de gevoelens waarbij er een gevoel was van het warm hebben, zei mijn sessie-teacher dat dat "Rode Essentie" was. Sindsdien ben ik ervan uitgegaan dat zo'n gevoel van het warm krijgen na iets doorgewerkt te hebben te maken heeft met energie als basiskwaliteit in de psyche. Je zou dan een gevoel van een tekort aan energie doorgewerkt hebben, zodat er dan energie opkomt.
Ik had die ervaring naderhand vaker. Ik voelde dan naast de warmte inderdaad een soort energie in mij. Ik zag het ook een aantal keer bij andere Ridhwan-studenten gebeuren, dat ze iets doorwerkten en het dan plotseling warm kregen en bijvoorbeeld een vest uitdeden. Ik nam daarom aan dat een en ander klopte.
Aanpassing aan de omgevingstemperatuur
Echter, reeds een aantal jaar twijfel ik daaraan. Het is me steeds meer op gaan vallen dat ik dat gevoel van het warm krijgen eigenlijk nooit zie aankomen. Andere basiskwaliteiten zie ik meestal wel aankomen aan de hand van de kind-gevoelens die ik doorwerk. Ik ben me daarom af gaan vragen of het wel klopt, dat dat gevoel van het warm krijgen met energie samengaat.
Ik heb ondertussen ook vaak losstaande gevoelens van het koud of warm hebben doorgewerkt. Die hebben dan duidelijk met de omgevingstemperatuur te maken, waar mijn lichaam zich aan probeert aan te passen. Het proces begint dan met het bijvoorbeeld warm hebben, wat anders is als het eerdergenoemde, waar het tijdens het proces opkomt. Na het verwerken is er dan in eerste instantie geen gevoel van het koud of warm hebben meer.
In plaats van een Essentie (zoals de Diamond Approach dit noemt), zou het ook wel eens zo kunnen zijn dat die opkomende warmte een gevoel uit het verleden is. Wat ik gevonden heb, is dat zo'n gevoel te verwerken is. Ik focus op het gevoel van het warm hebben en dan gaat het weg. Als het met een Essentie van energie te maken zou hebben, dan zou je lichaamstemperatuur omhoog gegaan zijn, en zou dat naar mijn idee niet gebeuren. Je zou dan immers nog steeds op dat hogere energie-niveau zitten, met bijbehorende onnodig hoge lichaamstemperatuur die je voelt als het warm hebben.
Schaamte en blozen
Dan is er nog de warmte van het blozen bij schaamte. Zowel de senior-teacher die ik had bij de Ridhwan, als een sessie-teacher, zeiden dat schaamte met Rode Essentie te maken heeft, met energie dus, met iets wat je graag wilt zodat je er veel energie in steekt. Dat lijkt me niet te kloppen.
Schaamte heeft in eerste instantie te maken met dat je je realiseert dat je iets moreel verkeerd gedaan hebt. Dat is niet noodzakelijk iets wat je heel erg graag wou, maar iets waarvan je denkt dat je daarmee anderen in moreel opzicht niet goed behandeld hebt. Het blozen is er om een signaal te geven aan anderen dat je dat inziet. Het is anders dan bij schuldgevoel, dat ook te maken heeft met je realiseren dat je iets moreel verkeerd gedaan hebt. Daar is zo'n signaal er niet en moet je apart excuses maken of anderszins berouw tonen om dit aan anderen te communiceren.
Het is dus bij schaamte niet zo dat je bloost omdat je het warm hebt, maar dat je bloost door het warm te hebben. Het warmtegevoel is dan tevens een signaal aan jezelf dat je bloost.
Begeleiding via Skype
In aanvulling op de oefeningen voor het verwerken van gevoelens die ik op mijn Eclectic Energies website heb, bied ik nu ook begeleiding bij die oefeningen aan. Je kunt die begeleiding via Skype krijgen (of eventueel via een andere video-chat app). De oefeningen lijken op Mindfulness meditatie, maar zijn wat meer gericht op het verwerken van gevoelens dan op het ontwikkelen van een algemeen gewaarzijn.
Op de pagina's waar die oefeningen beschreven staan, vind je onderaan links om de begeleiding te vragen. (Ik schreef eerder over deze oefeningen op Onder het Bewuste, hier).
Wie wat rondgekeken heeft op dit blog, weet dat ik al wat langer bezig ben met het verwerken van gevoelens. In eerste instantie bij de Ridhwan School, waar ik 11+ jaar bij geweest ben, sinds 2006. Daarna ben ik zelf manieren gaan ontdekken en ontwikkelen om dit op een effectievere manier te doen. Ik ben druk bezig om daarover te schrijven en wil daar, als een en ander daadwerkelijk gepubliceerd is, meer over vertellen.