Mensen zien als object
In het artikel "Men really do see half naked women as 'objects', scientists claim" vertelt Professor Susan Fiske over onderzoek met "hersenscans" naar reacties van mensen op foto's. Ze merkt op dat mannen, en in het bijzonder "seksistisch" ingestelde mannen, op foto's schaars geklede vrouwen als "objecten" zien, volgens de scans. Volgens diezelfde scans zijn er bij die mannen dan geen "sociale" reacties op mensen (op de foto's).
Nou weet ik niet heel veel van hersenscans, maar wel dat het mogelijk is op dergelijke scans te zien of iemand kijkt naar iets, en bijvoorbeeld of er een speciale interesse in vormen is. Ik vermoed daarom dat het "vrouwen als object zien", zoals hier gemeten, neerkomt op een speciale interesse van de mannen voor vrouwelijke vormen.
Wat mij opvalt, is dat de onderzoekers foto's gebruikten voor dergelijk onderzoek, niet echte mensen. Foto's zijn objecten. Ze gebruikten verder een "hersenscan" apparaat om de mensen die zij onderzochten tot willoos object te reduceren waaraan metingen verricht kunnen worden. Ze lieten de mensen dus niet zichzelf observeren, en observeerden ook niet zelf de mensen, maar lieten een apparaat, een object dus, dat doen.
Als voormalig kunstacademie student fotografie, vraag ik me ook af wat voor foto's dat precies waren. Bij het krantenartikel staat een foto waarvan niet duidelijk is of die gebruikt is in het onderzoek, maar het is wel een typisch voorbeeld. Een schaars geklede vrouw, die kennelijk model en actrice is, toont haar lichaam aan de fotograaf, en haar gezichtsuitdrukking drukt niet echt sociale interactie uit (wat het wel uitdrukt is op dit kleine website formaat niet met zekerheid te zeggen, overigens). Zij maakt zichzelf dus tot object op die foto, en doet dat, gezien haar professies, zeer bewust.
Professionele fotografen hebben door de keuzes die ze maken aanzienlijke controle over hoe een foto overkomt. Mensen die op een bepaalde manier over willen komen op een foto, kunnen daar ook aardig wat controle over hebben. Wat voor foto's hebben de onderzoekers nu precies geselecteerd? Als je foto's aanbiedt waarop mensen als een object getoond worden, is het niet zo'n wonder dat die foto's ook als zodanig gezien worden.
Het artikel heeft het vooral over mannen die vrouwen als object zien. Als ik de foto's in modebladen zie van modellen die op een wat kunstmatige manier over de catwalk lopen, dan vermoed ik overigens dat ook vrouwen vrouwen nogal eens als object zien.
Professor Fiske heeft het over het "dehumaniseren" van vrouwen door mannen die vrouwen als object zien. Nou denk ik dat seksuele gevoelens impliceren dat ze voor een mens zijn (al of niet ingebeeld), en in dat licht lijkt me "dehumaniseren" niet zo'n gelukkige term. Ik denk dat, wanneer mensen anderen zonder "sociale" reacties erbij zien, zoals zij bedoeld, er sprake kan zijn van die ander niet als persoon zien.
In diezelfde lijn zouden we het ook over het depersonaliseren van mensen door wetenschappelijk onderzoekers kunnen hebben. Een hersenscan apparaat gebruiken om metingen aan mensen te kunnen verrichten getuigt nou niet echt van een persoonlijke benadering.
De werking van EMDR therapie
Gisteravond zag ik op televisie bij het wetenschappelijk programma Nieuwslicht een item over EMDR therapie (Eye Movement Desensitization Reprocessing). Bij deze therapie worden mensen geholpen met het verwerken van traumatische herinneringen, door ze tijdens het voelen van de gevoelens ervan, met hun ogen de heen en weer bewegende vingers van de therapeut te laten volgen. In het TV-programma werd door psychologen een verklaring op basis van het "werkgeheugen" van de hersenen gegeven.
Er wordt vanuit gegaan dat het werkgeheugen van de hersenen maar een beperkte capaciteit heeft. Als je meer dingen tegelijk doet, loop je tegen die beperking aan, en zou de intensiteit van je gevoelens dalen. Door het met de ogen volgen van die heen en weer bewegende vingers, en zo de beperking van het werkgeheugen op te zoeken, zou de persoon minder intens met de herinneringen bezig zijn, waardoor een minder intens gevoel gekoppeld zou worden aan die herinneringen ("Desensitization Reprocessing"). Er zou dus sprake zijn van een gradueel verminderen van de intensiteit van gevoelens, wat, naar mijn idee, impliceert dat ze op zich niet oplossen.
Ik denk dat er meer aan de hand is. Dat volgen van die vingers is namelijk niet het enige wat ik in het filmpje met voorbeeld van EMDR therapie zag gebeuren.
Er zijn een aantal overeenkomsten tussen EMDR en het Inquiry proces zoals we dat binnen de Diamond Approach kennen. (Inquiry is een proces voor spirituele transformatie, om het onbewuste, en daarmee het ego, te doorvoelen en op te lossen.)
Ik zag in het filmpje dat de therapeut compassie uitstraalde. Compassie faciliteert het toelaten van pijnlijke gevoelens en is als zodanig een essentiële component van een proces van het verwerken van traumatische situaties. Zonder compassie is het toelaten en voelen van pijnlijke gevoelens niet mogelijk.
Een belangrijke component van het onplezierig zijn van gevoelens is het je verzetten ertegen. Hoe meer verzet er is, hoe meer angst voor die gevoelens er kennelijk is. Als in een therapie een persoon ertoe gebracht wordt onplezierige gevoelens toe te laten, en dus het verzet ertegen op te geven, is een belangrijke component van het naar zijn ervan daarmee weg. Veel spanning valt dan weg. Dit kan lijken te voelen alsof de onplezierige gevoelens minder intens geworden zijn, wat opgemerkt wordt bij EMDR ("desensitization", dus), maar het is niet werkelijk wat er gebeurt. De angst en het verzet ervoor zijn er niet meer, of zijn sterk verminderd, de eigenlijke gevoelens behorend bij de herinnering zijn nog even intens.
Met de handbewegingen geeft de therapeut een context waarin de persoon het veilig vindt de nare gevoelens toe te laten. Door de suggestie van de therapeut dat het veilig is, wordt het verzet tegen de gevoelens opgegeven. In die zin is het met de ogen volgen van de handbewegingen slechts een ritueel, met geen werkelijke eigen werking op de psyche.
Net zoals bij Inquiry, zoals wij dat binnen de Diamond Approach met anderen of met een teacher doen, beschreef de persoon (al pratend) zijn gevoelens over de traumatische gebeurtenis. Door het beschrijven van de gevoelens wordt een bepaalde afstand tot die gevoelens gecreëerd, in de zin dat de persoon zich er niet meer mee identificeert. De persoon handelt en denkt niet meer vanuit die gevoelens alsof hij of zij die gevoelens is, maar voelt ze, zonder ze te accepteren of af te wijzen. Deze desidentificatie is essentieel in het proces van verwerken van oude gevoelens. Het maakt het mogelijk de gevoelens volledig te voelen, in plaats van ze vaag op de achtergrond te houden, waardoor ze hun natuurlijke beloop krijgen, en oplossen.
Ook tijdens het met de ogen volgen van de handbewegingen wordt dat desidentificatieproces gefaciliteerd. In het filmpje vroeg de therapeut om een bepaald gevoel dat onderdeel was van het trauma te voelen tijdens de handbewegingen. Dit op zich is een verzoek om te desidentificeren van dat gevoel.
Mogelijk helpt het met de ogen volgen ook om niet iets te "doen" met de gevoelens, maar ze alleen te voelen. Dat iets doen met gevoelens, zoals gedachten of fantasieen genereren, ze dramatisch te uiten, of object van beoordeling maken, zit het voelen en daarmee verwerken in de weg. Dat wordt dan tegengehouden door het ritueel van volgen met de ogen (net zoals het beschrijven van gevoelens dat doet).
EMDR therapeuten gebruiken ook wel een koptelefoon waarin de persoon afwisselend links en rechts klikjes hoort, in plaats van het volgen met de ogen. Dat heeft ongeveer hetzelfde effect, maar eist minder aandacht op dan de oogoefening. Ook dit is, in mijn optiek, niet essentieel bij dit therapeutisch proces. Zolang de compassie er is, het desidentificeren van de gevoelens om ze werkelijk te voelen, zonder iets met de gevoelens te doen, zullen ze uit het onbewuste verdwijnen.
UPDATE:
Er is nog een factor die essentieel is om oude gevoelens te laten oplossen, en dat is het begrijpen ervan. Wanneer je begrijpt wat al je gevoelens behorend bij een situatie betekenen, zullen ze oplossen. Dat begrijpen hoeft niet per sé op een mentaal niveau het geval te zijn, het kan ook op een gevoelsmatig niveau zijn.
Als je bijvoorbeeld niet begrijpt dat je door een specifieke situatie geïntimideerd bent, zullen je gevoelens omtrent die situatie niet oplossen. Wanneer je dan bijvoorbeeld doorhebt dat je je zou willen verzetten, maar dat je je daartoe te zwak voelt, en je dat gevoel van zwakte kunt voelen, bijvoorbeeld door je in je fantasie te verzetten, kunnen de gevoelens wel oplossen.
Ik zou me voor kunnen stellen dat dit een probleempunt is bij EMDR therapie. Bij het behandelen van trauma's waarbij de gevoelens van de persoon redelijk inzichtelijk en begrijpelijk zijn, zal EMDR succesvol zijn. Maar als de therepeut niet in staat is de persoon te helpen gevoelens te begrijpen die nog onderdrukt worden, wellicht omdat ze minder begrijpelijk zijn, dan wordt het moeilijk.
Hersenbeschading en spirituele ervaringen
Volgens het artikel Een tumor achterin de hersenen verwijderen maakt spiritueler, in NRC, laat "onderzoek [...] zien dat spirituele ideeën ontstaan als bepaalde delen van de hersenen niet goed functioneren". Dit suggereert dat spiritualiteit slechts een fout is in de hersenen.
Mijn visie is, dat spiritualiteit vooral te maken heeft met het oplossen van het onbewuste, door dit bewust te maken. Door te onderzoeken wat je nu werkelijk echt en volledig voelt, verdwijnen allerlei onbewuste patronen. Na verloop van tijd treden steeds vaker sprirituele ervaringen op, zoals die in het artikel genoemd worden. Een gevoel van verbinding in een tijdloze onbegrensde ruimte, bijvoorbeeld.
Ik vermoed dat het verwijderen van hersentumoren hersenbeschadigingen tot gevolg heeft, waardoor bepaalde structuren in het onbewuste verdwijnen of inoperabel gemaakt worden. Dit heeft veranderingen in het bewustzijn tot gevolg die vergelijkbaar zijn met het daadwerkelijk oplossen van die onbewuste structuren door ze bewust te maken. Beide hebben met het verwijderen van onderdelen te maken.
Het is begrijpelijk dat wetenschappers of journalisten een dergelijke verklaring over het hoofd zien. Het onbewuste is immers onbewust, en het is bepaald niet gemakkelijk erin door te dringen, laat staan er van bewust te zijn. Het is immers dat van onszelf wat we niet willen weten.
Zwarte leegte
Ik heb enige tijd niet op dit weblog geschreven, en dat komt omdat ik me afvraag in hoeverre mensen in de problemen kunnen komen door zonder begeleiding in hun onbewuste te duiken.
Je kunt aardig wat angsten tegenkomen die te maken hebben met vroegere ervaringen. Als je handigheid in het voelen ontwikkelt, valt daar wel door te voelen, en wordt je daar sterker van. Maar als je diep genoeg gaat, kom je op een gegeven moment uit bij een gevoel van een leegte die zo zwart en leeg is als de ruimte tussen de sterren. Dat is in eerste instantie tamelijk beangstigend. Dit is een staat die ook in het Boeddhisme bekend is, en in de Diamond Approach "Black Space" genoemd wordt.
Het is niet gemakkelijk hier zonder hulp mee om te gaan. Hoewel je er allerlei verdedigingen tegen hebt en desnoods ontwikkeld, is de hulp van een leraar die deze staat grondig kent wel aanbevelenswaardig.
Een kromme rug ontstaat onbewust
Het was me al vaker opgevallen, dat ik, nadat ik van mijn stoel aan mijn bureau opgestaan was, ik nog steeds enigszins de kromme houding aannam van het zitten. Enige tijd geleden realiseerde ik me dat ik dan ook nog in de stemming van het aan het bureau zitten was. Door deze toestand compleet te voelen, met het gevoel van de lichaamshouding en het gevoel van geconcentreerd schuin omlaag kijken, lostte deze op. Direct voelde ik mijn rug vanzelf wat rechter worden.
Aangezien ik nog steeds enigszins gebogen was, keek ik of een soortgelijk gevoel er nog steeds was. Dat was er, en nadat ik ook dat compleet doorvoeld had, kwam mijn rug weer iets rechter. Dit proces ging nog een aantal keer door. Uiteindelijk was mijn houding volledig zoals die moet zijn om rechtop te staan (met enigszins een gevoel van een holle rug).
Zoals ik eerder schreef, heb ik enige tijd geleden problemen met pijn in mijn onderrug gehad. De rugpijn ontstaat als mijn rug gebogen is. Ik heb er oefeningen voor, die ik met Ceasar therapie geleerd heb.
Kennelijk ontstaat de gebogen rug, die de pijn veroorzaakt, dus door het onbewust blijven van het gevoel van zitten, aan een bureau bijvoorbeeld. Ik heb het de afgelopen week diverse keren in mijn zelfonderzoek geconstateerd dat het zo werkt. Voelen van het gevoel van de lichaamshouding, met de bijbehorende geestelijke staat, zorgt ervoor dat deze oplost, en dat dan vanzelf mijn rug rechter wordt.
Dit doet mij vermoeden dat het proces van een verstijfde lichaamshouding krijgen, wat bij het ouder worden gebeurt, in feite niet een fysiek proces is, maar een gevoelsmatig. Naarmate mensen meer gevoelens over lichaamshoudingen in het onbewuste ontwikkelen, zullen er meer conflicten tussen al die onbewuste gevoelens zijn, met als gevolg verstijving. Als je tegelijkertijd voelt dat je loopt en dat je zit, dan werken die gevoelens elkaar tegen.